KĄCIK DLA RODZICÓW

Co warto wiedzieć o niedosłuchu
Sprawność ruchowa dłoni, czyli rozwój motoryki małej
Tworzenie wzorców zachowań, kształtowanie postaw patriotycznych
Higiena osobista dzieci w wieku przedszkolnym
Rowój mowy dziecka – normy i nieprawidłowości
Z dzieckiem w świat wartości- szacunek
Najczęściej spotykane wady wymowy u dzieci w wieku przedszkolnym
Gimnastyka buzi i języka
Trudny, wspólny czas
Logopedia z rodzicem – część 1
Logopedia z rodzicem – część 2
Logopedia z rodzicem – część 3
Logopedia z rodzicem – część 4
Logopedia z rodzicem – część 5
Ćwiczenia oddechowe
Czytajmy dzieciom
Wyprawka przedszkolaka

1. Wstęp

Do prawidłowego rozwoju dziecka niezbędny jest prawidłowy słuch. To dzięki niemu dziecko uczy się rozpoznawać otaczające go dźwięki, słucha mowy, uczy się ją rozumieć i nabywa umiejętności porozumiewania się za pomocą języka mówionego. Możliwość sprawnego komunikowania się ze światem zewnętrznym pozwala dziecku na harmonijny rozwój – zdobywanie wiedzy o otaczającym świecie, rozwój intelektualny, rozumienie uczuć  i emocji, nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktów międzyludzkich, uczenie się zachowań społecznych.

Ubytek słuchu może wystąpić w każdym wieku, niemniej jednak największy problem występuje wówczas, kiedy dotyczy on małych dzieci – w szczególności tych, które nie opanowały jeszcze języka i nie rozwinęły mowy. Wrodzone upośledzenie słuchu niesie za sobą istotne konsekwencje dla rozwoju mowy dźwiękowej u dziecka. Dlatego też im wcześniej wada słuchu zostanie wykryta, tym skuteczniej można pomóc małym pacjentom.

1. Przyczyny i rodzaje niedosłuchu.

Niedosłuch możemy klasyfikować według różnych kryteriów. Najczęściej dotyczą one:

• etiologii (pochodzenia),
• lokalizacji,
• czasu w jakim niedosłuch został u dziecka stwierdzony.

Ze względu na pochodzenie niedosłuch dzielimy na:

• niedosłuch genetyczny – stanowi najczęstszą postać niedosłuchu u dzieci (ok 50%-60% przypadków). Genetyczne wady słuchu mogą występować  w postaci  izolowanej – jako jedyna wada pacjenta, bądź sprzężonej z innymi wadami;
• niedosłuch wrodzony – powstały na skutek chorób przebytych przez matkę w okresie ciąży. 

Należą do nich m.in.

– zakażenie TORCH (T – toxoplasmosis, toksoplazmoza; O – other, inne; R – rubella, różyczka; C – cytomegalovirus, cytomegalowirus; H – herpes simplex virus, wirus opryszczki),

 – kiła, świnka, choroba Heinego–Medina, ciężkie schorzenia nerek lub cukrzyca.

Wśród czynników ototoksycznych, które silnie oddziałują na dziecko w okresie prenatalnym, są także używki (tytoń, alkohol), metale ciężkie (ołów) oraz promieniowanie jonizujące.

• niedosłuch nabyty – może pojawić się w każdym okresie życia od okresu okołoporodowego na skutek: urazów, infekcji, chorób ogólnoustrojowych, leków ototoksycznych, hałasu i postępującego z wiekiem niedosłuchu.

Ze względu na lokalizację niedosłuch dzielimy na:

• niedosłuch przewodzeniowy – obejmuje on odcinek od przewodu słuchowego zewnętrznego do okienka okrągłego i owalnego (włącznie). Najczęstszymi przyczynami niedosłuchu tego typu są:

–  zmiany w obrębie przewodu słuchowego zewnętrznego, które powodują jego zamknięcie ( np. korek woskowinowy, ciało obce, guzy lokalizowany w obrębie nerwu słuchowego bądź mózgu, w tym przypadku charakterystyczna jest głuchota jednostronna),

– zmiany dotyczące ucha środkowego, takie jak urazy, otoskleroza (czyli dysfunkcja kosteczek słuchowych – młoteczka, kowadełka i strzemiączka),

– wysiękowe zapalenie ucha środkowego. Ostatni z wymienionych stanów jest bardzo powszechnym problemem i częstą przyczyną niedosłuchu u dzieci, szczególnie u dzieci w wieku przedszkolnym.

• niedosłuch odbiorczy – wynika najczęściej z uszkodzenia komórek ucha wewnętrznego (ślimaka) albo uszkodzenia połączeń nerwowych pomiędzy uchem środkowym, a mózgiem. Do najpowszechniej wymienianych przyczyn niedosłuchu typu odbiorczego należą:

– stosowanie leków ototoksycznych,

– zakażenia wirusowe (świnka, grypa) i bakteryjne,

– uraz akustyczny,

– choroby metaboliczne (m.in. cukrzyca).

• niedosłuch mieszany – łączy on w sobie cechy niedosłuchu przewodzeniowego i odbiorczego. Przyczynami tego złożonego zaburzenia mogą być zarówno czynniki powodujące niedosłuch typu przewodzeniowego, jak i te prowadzące do niedosłuchu odbiorczego.
• uszkodzenia nerwu słuchowego i centralnej części drogi słuchowej – pochodzenie tego typu zaburzenia nie jest do końca znane (brane są pod uwagę wszystkie czynniki uszkadzające – te działające podczas ciąży czy porodu i te występujące w późniejszych okresach życia dziecka tj. czynniki uszkadzające ośrodkowy układ nerwowy).

Z uwagi na czas wystąpienia niedosłuchu względem rozwoju niedosłuch dzielimy na:

• prelingwalny – obejmuje on 1. rok życia , możemy podzielić go na wrodzony (powstały w okresie ciąży) i nabyty (powstały w okresie od urodzenia do 1. r.ż.);
• perilingwalny – jest nabywany od 2. do 4. roku życia i przypada na okres kształtowania się mowy;
• postlingwalny – powstaje po 7. roku życia.
• Najczęstsze objawy niedosłuchu u dzieci

Diagnoza niedosłuchu u dziecka może stanowić problem, ponieważ dziecko samo z siebie może nie zakomunikować wystąpienia konkretnych objawów. Dlatego warto obserwować zachowanie dziecka i w razie zauważenia niepokojących zmian, udać się do lekarza. Objawy, które mogą zaniepokoić rodziców to w zależności od wieku m.in.:

• słaby rozwój mowy,
• brak reakcji na dźwięki,
• nieprawidłowa mowa,
• przekręcanie wyrazów,
• problemy ze zrozumieniem pytań i poleceń,
• nieprawidłowe powtarzanie tego, co się do dziecka mówi,
• kłopoty z nauką,
• uskarżanie się na ból lub szumy w uszach,
• bardzo głośne słuchanie telewizora,
• mówienie głośniej niż dotychczas,
• izolowanie się od grupy dzieci.

1. OCENA i leczenie SŁUCHU DZIECKA

Słuch dziecka można ocenić już po urodzeniu wykonując specjalistyczne badania przesiewowe, które w Polsce są wykonywane u każdego noworodka.

Do podstawowych badań słuchu, które wykonuje się, podejrzewając niedosłuch                        u dziecka zaliczane są:

• otoskopia – obiektywny sposób badania słuchu. Trwa maksymalnie do kilku minut  i  jest przeprowadzana przy użyciu otoskopu (przyrządu emitującego światło, umożliwiającego zajrzenie do kanału słuchowego i wizualną ocenę jego kondycji), który umożliwia ocenę między innymi stanu błony bębenkowej oraz łańcucha kosteczek słuchowych, zwłaszcza w zakresie przerw mogących w nim występować.   W wyniku otoskopii można potwierdzić bądź wykluczyć mechaniczne urazy kanału słuchowego, które mogą powodować niedosłuch.
• audiometria – badanie mające na celu określenie progu słyszenia na drodze powietrznej i kostnej obu uszu osoby badanej. Jako bodziec stosowany jest ton czysty. Badanie to nie jest obiektywną metodą oceny wartości progu słyszenia, wiąże się ze świadomą reakcją pacjenta na bodźce dźwiękowe. Reakcja ta decyduje o wiarygodności i dokładności wyników badania audiologicznego. Audiometria zaliczana jest do psychofizycznych metod diagnostycznych, z których najbardziej popularne są: audiometria tonalna i audiometria słowna.
• otoemisja akustyczna – wykorzystywana w badaniach przesiewowych noworodków. Pozwala na ocenę stanu ślimaka. W uchu pacjenta umieszcza się sondę generującą dźwięk i czuły mikrofon. Badanie polega na wyemitowaniu dźwięku, który w prawidłowo funkcjonującym narządzie odbije się od ślimaka (otoemisja) i zostanie zarejestrowany przez mikrofon. Brak emisji zwrotnej może świadczyć o uszkodzeniu słuchu.
• tympanometria – badanie podczas którego rejestruje się wychylenia błony bębenkowej zachodzące pod wpływem zmieniającego się ciśnienia w obrębie kanału słuchowego. Tympanometria określa efektywność pracy łańcucha kosteczek słuchowych, stan błony bębenkowej oraz drożność trąbki słuchowej; jest niezwykle efektywna w przypadku diagnozowania zapalenia ucha.
• badania potencjałów słuchowych wywołanych ABR i BERA – dzięki tym metodom można ocenić funkcjonowanie nerwu słuchowego oraz emisję przez mózg charakterystycznych sygnałów. W ABR rejestrowane są fale mózgowe wytwarzane przez pień mózgu, z kolei w BERA – potencjały wywołane z pnia mózgu, w wyniku stymulacji dźwiękiem.

Należy pamiętać, że niedosłuch możemy leczyć. Wszystko zależy od przyczyny problemu oraz stopnia ubytku słuchu. Stosowane są następujące metody leczenia:

• usunięcie ciała obcego lub korka z woskowiny,
• leczenie infekcji powodujących uszkodzenie słuchu,
• usunięcie nowotworów jeśli jest to możliwe,
• wdrożenie farmakoterapii, jeśli jest konieczna,
• zastosowanie odpowiednio dobranego aparatu słuchowego,
• wszczepienie implantu słuchowego,
• inne interwencje chirurgiczne.

Bibliografia:

1. Julia Krystyna Dominowska, Mateusz Cybulski, Elżbieta Krajewska-Kułak, „Profilaktyka niedosłuchu u dzieci do 7. roku życia”.
2. Ewa Żukowicka, „Przesiewowe badania słuchu jako możliwość wyrównywania szans edukacyjnych u dzieci z niedosłuchem w wieku szkolnym”.
3. Anna Geremek-Samsonowicz, Henryk Skarżyński, „Aktualne zagadnienia diagnostyki dzieci z wadą słuchu – rola i udział różnych specjalistów w diagnostyce i terapii”.
4. Joanna Głodkowska, Iwona Konieczna, Radosław Piotrowicz, Grażyna Walczak, „Interdyscyplinarne konteksty wczesnej interwencji, wczesnego wspomagania rozwoju dziecka”.
5. Elżbieta Stecko, Neurologopedyczne studia przypadków, tom III.
6. Katarzyna Kaczorowska-Bray, Stanisław Milewski, „Wczesna Interwencja logopedyczna”.

O sprawność dłoni naszych dzieci warto zadbać już od najwcześniejszych lat życia. Jest to bardzo ważne ze względu na fakt, że stanowi to znakomite przygotowanie ręki do nauki pisania. Do najlepszych ćwiczeń ułatwiających usprawnienie dłoni należą:
-Zabawy paluszkowe, które pobudzają ręce, zwiększają ich wrażliwość oraz uczą wyrażać swoje emocje.
-Różnego rodzaju przesypywania i przelewania (kasza, mąką, fasola, kisiel). Zabawy te stanowią stymulację powierzchniową ręki oraz wzmacniają precyzje i siłę całej dłoni.
-Rysowanie/ bazgranie na kartce. Pierwsze chwytanie za kredkę/ pędzel/ kredę itp. jest niezwykle ważne. Dzieci uczą się różnicowania narzędzi pisarskich.
-Wydzieranki/ wyklejanki/ wycinanie nożyczkami. Robienie kulek z papieru, przyklejanie we właściwym miejscu uczy precyzji i doskonali koordynację wzrokowo ruchową.
-Instrumenty muzyczne (bębenek, cymbałki, tamburyno itp.). Doskonalą koordynację obu rąk oraz zwiększają wrażliwość.

Chcąc pomoc usprawnić motorykę małą u naszych dzieci możemy zaproponować różnego rodzaju kolorowanki oraz zeszyty ćwiczeń, które mają na celu rozwijać koordynację wzrokowo ruchową oraz umiejętności grafomotoryczne.

Rady dla rodziców:
– Baw się razem z dzieckiem. Bądź dla niego przykładem i organizatorem świetnej zabawy.
-Nagradzaj i chwal swoje dziecko, gdy tylko weźmie narzędzie pisarskie do ręki.
-Chwal, gdy podejmie próbę samodzielnego wykonania rysunku.
-Zauważ każdy postęp swojego dziecka. (Opisz co widzisz, gdy zobaczysz jego rysunek np. Bardzo mi się podoba. Pięknie narysowałeś drzewko, domek i słońce.)

Weronika Gromek,
Martyna Sawicka
-pedagog specjalny

W wychowaniu dziecka bardzo ważnym elementem jest wychowanie patriotyczne. Patriotyzm to postawa szacunku, umiłowania i oddania własnej ojczyźnie. Jest to również pielęgnowanie narodowej tradycji, kultury, czy języka. Patriotyzm jest oparty na poczuciu więzi społecznej, wspólnoty kulturowej oraz solidarności z własnym narodem i społecznością rodzinną.

Patriotyzm to trudny temat i może się wydawać, że dzieci w wieku przedszkolnym są jeszcze za małe, żeby rozmawiać z nimi na tak poważne tematy.
Jest to jednak mylny pogląd, gdyż już od najmłodszych lat kształtuje się osobowość dziecka, a dziecko w wieku przedszkolnym przyswaja wiadomości
w bardzo łatwy sposób. Wychowanie przedszkolne stawia na wszechstronny rozwój dziecka, a ważnym elementem tego rozwoju jest kształtowanie postaw patriotycznych. Kształtowanie takich postaw od najmłodszych lat daje satysfakcjonujące efekty w przyszłości. Zanim ukształtuje się właściwa postawa patriotyczna należy wzbudzić w dziecku zainteresowanie poszczególnymi elementami, które składają się na patriotyzm. Podczas zajęćw przedszkolu pojęcia takie jak: symbole narodowe, obyczaje, tradycje są tak przedstawiane dziecku, aby je zainteresować i zaciekawić. Czytanie literatury w postaci wierszy, opowiadań, legend rozbudza zainteresowanie dzieci postawami patriotycznymi. Dzieci mają umożliwiany kontakt z ojczystą przyrodą podczas spacerów. Podczas zajęć przedszkolnych organizowane też są wyjścia do placówek kultury, gdzie dzieci oglądają wystawy i słuchają ciekawych opowieści na temat  historii i tradycji.  Ważną rolę w życiu dziecka odgrywa nauczyciel, bo kształtuje on u dzieci określone nawyki i zaczątki postaw, jakie dziecko będzie miało w dalszym życiu społecznym. Stosowane podczas zajęć metody oparte na aktywizacji dziecka przynoszą dobre rezultaty. Zajęcia dydaktyczne i wychowawcze są przeprowadzane w oparciu o takie treści i metody , aby zamierzony cel edukacyjny został osiągnięty. W przedszkolu dziecko poprzez zabawę i czynności, które sprawiają mu przyjemność kształtuje swój światopogląd i tożsamość. Postawy patriotyczne należy zaszczepiać już od najmłodszych lat, gdyż małe dzieci mają największą wrażliwość emocjonalną. W wychowaniu patriotycznym chodzi głównie o to, by kształtować postawy emocjonalnego przywiązania do rodziny, lokalnych społeczności i kraju ojczystego, bo te elementy w przyszłości zaowocują pozytywnymi zrachowaniami społecznymi.

Przedszkole na pewno ma duży wpływ na wychowanie dziecka, jednakże małe dziecko uczy się najwięcej poprzez naśladowanie dorosłych, głównie rodziców i innych członków rodziny. Dobry przykład rodziców jest tu bardzo ważny, ponieważ dostarcza mu właściwych postaw oraz wzorców zachowania. Mały człowiek naśladuje dorosłych z najbliższego otoczenia czyli rodziców, dziadków. To oni właśnie powinni przekazywać dziecku właściwe postawy patriotyczne i nakreślać barwny obraz Ojczyzny. Dla małego dziecka Ojczyzna to najbliższe środowisko i miejsca mu bliskie, takie jak dom rodzinny. W domu rodzinnym właśnie odbywa się budzenie miłości i przywiązanie do rodzinnego kraju. Rodzice swoim przykładem kształtują w dzieciach postawy patriotyczne. Proces kształtowania tych postaw może być wzmacniany w różnych obszarach. Wspólne spędzanie czasu z dziećmi może być przyjemne i jednocześnie w sposób przystępny można przekazać dziecku jakąś wiedzę. Od najmłodszych lat należy rozmawiać z dziećmi o rodzinnych korzeniach oglądając rodzinne fotografie czy przedstawiając dzieciom genealogiczne drzewo rodziny. Należy kultywować z dziećmi tradycje rodzinne  poprzez angażowanie ich do wspólnego przygotowywanie Świąt. Podczas wspólnych wycieczek trzeba zapoznawać dzieci z zabytkami i w sposób przystępny przekazywać historię różnych ciekawych miejsc. Rodzice powinni brać udział wspólnie z dziećmi w imprezach i uroczystościach obchodów różnych świąt państwowych. Należy też w sposób prosty i zrozumiały tłumaczyć znaczenie tych uroczystości. Dzieci bardzo chętnie słuchają opowiadań, legend. W dobie łatwego dostępu do źródeł wiedzy, jakim jest chociażby Internet , bardzo łatwo znaleźć teksty dla dzieci , które to w sposób zrozumiały i prosty opowiadają o historii. Dobrym sposobem na kształtowanie postaw patriotycznych jest też wspólne śpiewanie pieśni i piosenek patriotycznych związanych z różnymi uroczystościami. Jak już wspominałam dziecko naśladuje swoich rodziców, więc trzeba w każdym momencie wyrażać  szacunek do polskich symboli narodowych, pokazywać dziecku pozytywne postawy poszanowania godła, flagi i hymnu Polski. Jeśli jest taka możliwość trzeba wywieszać flagę z okazji narodowych świąt. Oczywiście wszystkie te zachowania powinny być podpierane zrozumiałym tłumaczeniem dziecku sensu tych zachowań. Choć często wydaje nam się to mało znaczące, ale drobne gesty i z pozoru niewiele znaczące zachowania, pozostają w pamięci dziecka i mają wpływ na jego podejście do patriotyzmu w przyszłości. Takimi zachowaniami są chociażby: kibicowanie polskim sportowcom, wyrażanie zadowolenia z sukcesów Polaków w różnych dziedzinach, a nawet kupowanie polskich produktów. Ważną rolę w kształtowaniu postaw patrioty odgrywa też wyrobienie szacunku i dostrzeżenie piękna przyrody ojczystej oraz kultury polskiej. W kontaktach z przyrodą, podczas wycieczek do lasu, nad rzekę czy choćby letnich wyjazdów nad morze czy w góry u dzieci wyzwalają się pozytywne przeżycia i emocje, dzięki którym dzieci kształtują przywiązanie do Ojczyzny. Nasz kraj obfituje w wiele ciekawych miejsc – każda wyprawa z dzieckiem: zwiedzanie zamku, pałacu czy innego interesującego miejsca może być pretekstem do kształtowania postaw patriotycznych. W najbliższym naszym otoczeniu znajdują się pomniki bohaterów narodowych, miejsca pamięci narodowej i inne pamiątki historyczne więc warto z dziećmi takie miejsca odwiedzać. Podczas takiej wyprawy wystarczy w sposób przystępny przytoczyć historię pewnego miejsca, by wzbudzić zainteresowanie dziecka. Nie należy zapominać także o wielkich Polakach , którzy zostawili ślad w naszej historii, o nich też można wspominać w rozmowach z dziećmi. Rodzice i inni członkowie rodziny powinni starać się pokazać dzieciom wszystko to, co w naszym kraju jest najpiękniejsze i niepowtarzalne, a to na pewno wzbudzi u dziecka dobro i piękno co pozwoli mu na ukształtowanie postawy szacunku i umiłowania Ojczyzny. Kształtowanie poczucia patriotyzmu u dzieci jest obowiązkiem każdego z nas. Nauczyciele, rodzice i inne bliskie osoby powinny przegotowywać nowe pokolenie Polaków tak, aby w swoim dorosłym życiu miało ono właściwy stosunek do Ojczyzny i mogło przekazywać innym pozytywne  nawyki i wartości patriotyczne.

Bibliografia:

1. Bulera M., Żuchelkowska K.: Ukochany kraj, umiłowany kraj, Wychowanie patriotyczne w przedszkolu, Wydawnictwo Tanan, Bydgoszcz 1996.
2. Kozubek J.: Jestem Polakiem!w: Wychowanie w Przedszkolu nr 6, 2017.
3. Tokarska U.: Wychowanie patriotyczne w rodzinie w: Wychowawca nr 11, 2016.
4. Sawicka A.: Z problematyki wychowania patriotycznego w przedszkolu, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1988.
5. Źródło internetowe: https://pl.wikipedia.org/wiki/Patriotyzm

 Bibliografia:

1. Bartkowiak Zbigniew -„Higiena dziecka w wieku przedszkolnym” WSiP Warszawa 1974r.
2. Praca zbiorowa pod redakcja Dudzińskiej Ireny -„Metodyka wychowanie w przedszkolu” WSiP Warszawa 1974r.3. Jaworski Ryszard „Poradnik wychowania zdrowotnego dzieci w wieku 3-6 -lat” ZWiR „Iwanowski” Płock 1995r.

Mowa jest najważniejszym sposobem porozumiewania się ludzi. Jej prawidłowy rozwój jest podstawą kształtowania się osobowości dziecka ,wpływa na jego kontakty z otoczeniem a także wywiera wpływ na osiągnięcia w nauce. Dziecko za pomocą mowy bardzo często wyraża swoje emocje, uczucia, potrzeby.

Kiedy proces rozwoju mowy przebiega prawidłowo, dziecko poszerza zasób słownictwa, rozwija myślenie, wyobraźnię. Z czasem, podczas budowania wypowiedzi, zaczyna prawidłowo stosować zasady gramatyczne, fleksyjne, składniowe. Daje mu to większą pewność siebie, staje się bardziej otwarte na innych i świat. Jest gotowe na zdobywanie wiedzy, dzielenie się nią z innymi, chętniej wchodzi w interakcje społeczne i radzi sobie
z rozwiązywaniem problemów.

Rozwój mowy przebiega różnoraki sposób u dzieci w podobnym wieku. Jest to zależne od wielu czynników, między innymi od wpływu środowiska oraz od psychofizycznego rozwoju danej osoby. Codzienny kontakt z rodziną, rówieśnikami dostarcza dziecku nowych doświadczeń i pozwala nabywać nowe umiejętności komunikacyjne. Należy pamiętać, iż niezwykle istotny jest sposób, w jakim wypowiadają się osoby z najbliższego otoczenia dziecka, gdyż są one przykładem i wzorem do naśladowania. Dzieci świadomie bądź nieświadomie poddają się presji tego wzoru i naśladują go^[1].

Prawidłowy rozwój mowy stanowi istotny element dojrzałości szkolnej dziecka (wraz z odpowiednim poziomem funkcji intelektualnych, percepcyjnych i motorycznych). Od ucznia rozpoczynającego naukę wymaga się miedzy innymi swobodnego wypowiadania się na różne tematy, umiejętności powtórzenia usłyszanego opowiadania, opisu obrazków słowami, mówienia z pamięci wierszyków czy też tekstów piosenek. Dzieci, które nie potrafią prawidłowo artykułować głosek, wypowiadają się niepłynnie, niezrozumiale często postrzegane są jako „gorsze”, co zdecydowanie negatywnie wpływa na ich samoocenę oraz kontakty z rówieśnikami. 

6- 7-letnie dziecko powinno wypowiadać się pełnymi zdaniami, poprawnie zbudowanymi pod względem gramatycznym, składniowym, fleksyjnym oraz prawidłowo wymawiać wszystkie głoski ojczystego języka.

W dzisiejszych, „zabieganych” czasach, w dobie komputerów, telewizji, nadmiernego  korzystania z telefonów komórkowych, coraz częściej nie ma czasu na choćby wymianę zdań dotyczącą dnia codziennego. Natomiast kiedy już dorośli znajdą czas do rozmowy, wówczas opiera się ona na skrótach wyrazów, potwierdzenia ,,tak” lub zaprzeczenia ,,nie”. Wobec takiej sytuacji małe dziecko nie ma prawidłowych wzorców mowy poprawnej pod względem artykulacyjnym i gramatycznym.

Warto podkreślić, iż aby zapobiegać wadom wymowy u dzieci, należy troszczyć się o ich prawidłowy rozwój mowy już od najmłodszych lat, nawet od momentu poczęcia. Zaobserwowane odstępstwa od normy powinny być jak najszybciej odpowiednio korygowane.

Sztuka poprawnego mówienia to szczególnie ważna umiejętność. Doskonale wiemy jak wiele zmartwień przysparzają ludziom różne zaburzenia w tej płaszczyźnie i brak poprawnego posługiwania się językiem, co stanowi przeszkodę pełnego uczestnictwa w życiu społecznym. Wiadomo również, że terapia osób dorosłych jest trudniejsza i trwa zdecydowanie dłużej niż u dzieci. Mowa najintensywniej rozwija się u dzieci w wieku przedszkolnym. Kształtuje się wówczas wymowa poszczególnych głosek, powstają i rozwijają się struktury językowe, wzbogaca się słownictwo czynne i bierne. W ostatnich latach coraz częściej dostrzega się u dzieci brak swobody w posługiwaniu się mową, wady wymowy i głosu. Dziecko ogląda, słucha, powtarza, ale samo mówi coraz mniej lub zupełnie niepoprawnie.

Czynniki kształtujące prawidłowy rozwój mowy:

• prawidłowo ukształtowany i funkcjonujący obwodowy aparat mowy, Ośrodkowy Układ Nerwowy oraz narząd słuchu,
• prawidłowo rozwinięty i funkcjonujący słuch (w tym słych fizyczny, fonematyczny, fonemowy, uwaga i pamięć słuchowa),
• prawidłowy rozwój intelektualny, emocjonalny i społeczny,
• prawidłowe warunki środowiskowe i wychowawcze,
• prawidłowo funkcjonujący narząd wzroku.

W rozwoju mowy, językoznawcy wyróżniają następujące okresy.

• okres melodii (0 – 1 rok życia),
• okres wyrazu (1 – 2 rok życia),
• okres zdania  (2 – 3 rok życia),
• okres swoistej mowy dziecięcej (3-7 rok życia).

Okres melodii (0 – 1 rok życia)

Zaraz po urodzeniu dziecko wydaje tzw. pierwszy krzyk, który spowodowany jest zaczerpnięciem pierwszego oddechu. Krzyk i płacz są pierwszym sposobem porozumiewania się z otoczeniem. Niemowlak tak reaguje na przykre dla niego wrażenia (głód, zimno, ból), oznajmia swoje niezadowolenie. Z czasem zaczyna kojarzyć krzyk z pojawieniem się mamy bądź bliskiej osoby. Krzyk to nic innego jak ćwiczenie narządu oddechowego: wdech – krótki, wydech – długi, powolny. W krzyku maleńkiego człowieczka występują elementy nieartykułowane, które zbliżone są do samogłosek: a, o, u.

Około 2-3 miesiąca życia niemowlę zaczyna wytwarzać przypadkowe dźwięki gardłowe, tylko językowe (okres ten nazywany jest głużeniem).Towarzyszy ono ruchom kończyn oraz całego ciała, nie zalicza się do mowy, ale jest nieświadomym ćwiczeniem narządów artykulacyjnych. W głużeniu wyróżnia się samogłoski, spółgłoski, grupy samogłoskowe i spółgłoskowe. Wszystkie dzieci – także niesłyszące – głużą.

Około 5-6 miesiąca życia głużenie przekształca się w gaworzenie. Pojawia się zamierzone powtarzanie dźwięków, zasłyszanych z otoczenia. Dziecko wymawia większość samogłosek i spółgłosek, sylaby wypowiadane są mechanicznie i nie mają żadnego znaczenia, pełnią rolę w podtrzymywaniu kontaktu z otoczeniem. Podczas gaworzenia dziecko trenuje słuch.

W 7-8 miesiącu życia dziecko zaczyna reagować na mowę. Wyraźnie artykułuje jednorodne sylaby, tworzy wyrazy o konkretnym znaczeniu: ma-ma, ba-ba, ta-ta, poznaje przedmioty, zaczyna kojarzyć je z nazwą, chwyta melodię, rytm mowy. Mniej więcej w czwartym kwartale pierwszego roku życia dziecko zaczyna rozumieć, kojarzy wyrazy z przedmiotami.

Okres melodii kończ się pierwszymi osiągnięciami:

• pod koniec 1. roku życia pojawiają się pierwsze słowa wypowiadane ze zrozumieniem,
  składają się one z sylab: ma, ta, ba, la,
• roczne dziecko rozumie mowę dorosłych – rozumienie mowy wyprzedza jej formę czynną; mało mówi, bardzo dużo rozumie,
• dziecko spełnia proste polecenia; zna swoje imię, pokazuje części ciała.
   

Okres wyrazu (1- 2 rok życia)

W wieku 1-2 lat następuje szybki rozwój mowy dziecka, który wynika przede wszystkim ze zdobywania coraz większych doświadczeń. W tym okresie dziecko używa prawie wszystkich samogłosek (oprócz nosowych: ę, ą). Wymawia spółgłoski p, b, t, m, d, k, ś, ć. Pozostałe zastępuje tymi, których wymowa jest dla niego łatwiejsza, upraszcza. Zazwyczaj wypowiedzi są jednowyrazowe, przeważają rzeczowniki i czasowniki. Dla dziecka
charakterystyczne jest wymawianie pierwszej sylaby lub końcówki wyrazu, bardzo często upraszcza grupy spółgłoskowe. Wymawiane wyrazy kojarzy z konkretnymi przedmiotami lub osobą. Pojawiają się formy dwuwyrazowe, które są początkiem do formułowania pełnych zdań. Pod koniec 2 roku życia dziecko próbuje nazywać swoje przeżycia, używa przede wszystkim rzeczowników w mianowniku, które są nazwami przedmiotów z otoczenia dziecka.

Okres zdania (2-3 rok życia)

Dziecko rozumie mowę rodziców, buduje dwuwyrazowe zdania- przeważnie twierdzące. Stopniowo pojawiają się zdania pytające i rozkazujące, dziecko używa najczęściej rzeczowników i czasowników, później przymiotników i spójników. Między 2 a 3 rokiem życia mowa dziecka staje się zrozumiała dla osób nie tylko z najbliższego otoczenia, dalej się doskonali.

W okresie zdania dziecko wypowiada  następujące głoski:

• wargowe: p, b, m, pi, bi, mi;
• wargowo-zębowe: f, w, fi, wi;
• środkowojęzykowe: ś, ź, ć, di, ń, j;
• tylnojęzykowe: k, g, ch;
• przednio-językowo-zębowe: t, d, n;
• przednio-językowo-dziąsłowe: l.

Okres ten jest znaczący w rozwoju mowy dziecka, gdyż przyswaja ono sobie podstawy systemu leksykalnego, fonetycznego i morfologicznego języka.

Okres swoistej mowy dziecka (3-7 rok życia)

W tym czasie słownik dziecka staje się bogaty i bardziej urozmaicony. Trzylatek potrafi porozumiewać się z otoczeniem, jego mowa ukształtowana, lecz nie pozbawiona błędów. Artykulacja głosek jest coraz bardziej prawidłowa. Dziecko potrafi już odróżnić szereg syczący: s, z, c, dz od ciszącego: ś, ź, ć, dź. Pod koniec czwartego/piątego roku życia dziecko zaczyna wymawiać głoskę r,  którą wcześniej pomijało lub zastępowało głoskami l lub j. W tym okresie mowa dziecka nadal często jest nieprawidłowa, przestawia ono lub opuszcza
sylaby, głoski, zniekształca całe wyrazy, tworzy wiele neologizmów na swój użytek. Mowa dziecka pięcioletniego jest zrozumiała dla otoczenia, głoski sz, ż, cz, dż zaczynają się automatyzować, choć zdarza się, że dzieci w mowie spontanicznej nadal wymawiają je jako s, z, c, dz, głoska r często pojawia się w tym okresie.
Dziecko sześcio/siedmioletnie powinno w zasadzie wymawiać wszystkie głoski prawidłowo, zdarza się jednak, że ten okres przedłuża się i rozwój bywa nieco opóźniony.

Pod koniec wieku przedszkolnego dziecko powinno mieć opanowany język w takim stopniu aby był on podstawowym narzędziem w poprawnym komunikowaniu się z otoczeniem.

Zmiany językowe, charakterystyczne dla okresu swoistej mowy dziecięcej (zwłaszcza dla pierwszej fazy tego okresu):

1) powtórzenia (reduplikacje):,
         – sylaby początkowej: pipi (picie)
         – sylaby akcentowanej: popo (gosposia),
         – sylaby końcowej: kiki (trzewiki).
Powtarzana jest sylaba, która najłatwiej zapada dziecku w pamięć.2) skrócenia, usunięcia (elizja części wyrazu): modziki (samochodziki)
3) przestawianie głosek, sylab (metatezy) (substytucja części wyrazów):
     kolomotywa (lokomotywa)
4) zniekształcenia(deformacja): ołmpocik (kompocik), zgrubienia: jabłucho
     (jabłko), plakol (placek)
5) neologizmy dziecięce: tryskawica (fontanna)
6) upodobnienia (asymilacje): bebek (chlebek)
7) łączenie dwóch wyrazów w jeden (kontaminacje): zatelefonić
    (telefon i zadzwonić)

Każdy człowiek posiada swoją określoną hierarchię wartości. Dla niektórych wartością nadrzędną będzie bogactwo, dla innych rodzina.  System wartości budowany jest przez rodziców, rodzinę, nauczycieli, kolegów czy środowisko, lecz ulega on ciągłej zmianie i kształtuje się przez całe życie. Początkowo dziecko uczy się przede wszystkim przez naśladowanie, obserwując zachowanie rodziców, słucha tego, co mówią, patrzy jak reagują.

Dla dzieci rodzice są najważniejszym przykładem i to od nich przede wszystkim przejmują hierarchię wartości, wzorców zachowań, przekonań, poglądów, nawyków, norm społecznych czy spojrzeń na świat. Stają się stróżami wartości w tym, często „trudnym” świecie. To w jaki bagaż wartości go wyposażymy, jaką drogę wskażemy, jakimi będziemy kierować się zasadami będzie procentowało w przyszłości i zdecyduje  jaką nasze dziecko wybierze drogę życia i jak sobie w nim poradzi. Należy podkreślić więc, że wychowanie do wartości będzie tym skuteczniejsze, im bardziej oboje rodzice będą żyć życiem ukształtowanym według tych walorów.

Wychowanie dziecka jest odpowiedzialnym zadaniem. Celem uczenia respektowania obowiązujących norm oraz  rozwijania wartości jest kształtowanie wszystkich umiejętności człowieka, z naciskiem na poczucie odpowiedzialności za podejmowane decyzje i działania. Wychowanie jest  oddziaływaniem rodziców, wychowawców, nauczycieli na dzieci i młodzież, jak również na starszych poprzez przykład postępowania, czyny, wskazania słowne. Jednym z celów wychowania jest stworzenie systemu wartości, który stanowi fundament życia człowieka. Najważniejsza jest świadomość celu, do jakiego wychowanie ma prowadzić.

Wychowywanie w sposób przypadkowy, chaotyczny nie będzie dobrym rozwiązaniem, należy przemyśleć i umieć uzasadnić każdy kolejny krok podejmowany wobec dziecka, zastanowić się, które wartości są najważniejsze i które chcielibyśmy przekazać. Młody człowiek potrzebuje pozytywnych wzorców by mógł w pełni rozwijać swoje człowieczeństwo. Musimy zastanowić się czy  bardziej liczą się te materialne czy moralne wartości? Ważniejsze jest  „mieć” czy „być”? Która wartość znaczy dla nas więcej? Rolą rodziców jest zdecydować co jest dla nich ważne i  które z tych wartości chcą przekazać dzieciom.

Niezwykle ważnym jest, aby rodzice wyposażyli dzieci w te pozytywne wzorce, a także wpoili swojemu dziecku dobre zasady, bo to one w obecnej chwili, jak i w przyszłości, pomogą mu pokonać trudności i dokonać dobrych, wartościowych i odpowiedzialnych wyborów. To głównie od rodziców zależy, jak proces ten będzie przebiegał i jaki powstanie system wartości.

Nie rodzimy się z ich znajomością, umiejętnością kierowania się nimi, to wychowanie ma na celu stworzenie systemu wartości, który stanowi fundament życia człowieka. Stworzony system wartości buduje osobowość i kształtuje życie człowieka. Decyduje o tym co dla danej jednostki jest istotne, co cenne,  właściwe, co dobre, a co złe. Wpływa on również na nasze potrzeby, dążenia, pragnienia. We współczesnym świecie bardzo cennym jest stworzenie „właściwych” hierarchii, gdzie wartości podlegają nieustannym i dynamicznym zmianom. Szczególnie młodzi ludzie łatwo mogą zgubić się w tym chaosie różnorodnych poglądów i sprzecznych informacji, potrzebują wartości, tak bardzo potrzebnych do właściwego rozwoju, aby w dorosłym życiu mogliby prawidłowo funkcjonować w społeczeństwie. Tak więc, jak wychować „dobrego”człowieka? Myślę, że wartością bez której człowiek nie byłby w pełni ukształtowany jest szacunek.

Szacunek jest kluczową wartością w dzisiejszych czasach. Kiedy brakuje nam poczucia własnej wartości, nie potrafimy nauczyć dzieci szacunku do siebie i innych, co w konsekwencji powoduje problemy w relacjach społecznych. W przypadku, gdy sami siebie nie szanujemy, nie powinniśmy oczekiwać tego od innych. Najszybszym sposobem, żeby zyskać czyjś szacunek, jest po prostu okazanie go tej osobie. Szacunek należy okazywać drugiemu człowiekowi bez względu na pochodzenie, wygląd, a tym bardziej na wiek. „Nie ma dzieci są ludzie” – słowa Janusza Korczaka najlepiej to ukazują, ponieważ niezależnie od wieku należy im się szacunek jak każdemu innemu człowiekowi. Rodzice, nauczyciele, opiekunowie zyskują sobie poważanie dzieci właśnie wtedy,  kiedy traktują je z szacunkiem i w zamian oczekują tego samego. W ten sposób nie tylko pokazują, co to takiego, ale jednocześnie uczą okazywania wzajemności, troskliwości i wrażliwości.

My jako rodzice i nauczyciele powinniśmy uczyć nasze dzieci, że szacunek do samego siebie i innych sprawia, że jesteśmy kimś niepowtarzalnym i wartościowym. Szacunek to docenianie samego siebie, przekonanie, że jestem zdolny i w pełni zasługuję na miłość. Szacunek wyrażać się może także w uważnym słuchaniu innych, trosce o uczucia i dobro drugiej osoby, w akceptowaniu odmienności innych, dotrzymywaniu danego słowa.  Poświęcając swój czas drugiej osobie również okazujemy mu szacunek. Ważne jest zatem, aby nasze dzieci miały świadomość czym jest szacunek, a także aby umiały i chciały stosować tę wartość w życiu codziennym.

                                                                                                                      Agnieszka Lusa

Bibliografia:

Miesięcznik Bliżej Przedszkola  3.126 marzec 2012
Tillman D.Pilar Q.C „Wychowanie w duch wartości”
D.Tillman, D. Hsu „Wychowanie w duchu wartości. Wchodzenie w świat (3-7 lat)”

Największą grupę wad wymowy na etapie nauczania początkowego stanowią wady artykulacyjne zwane dyslalią. Jest to nieprawidłowość w wymawianiu jednej głoski, wielu głosek, a nawet niemal wszystkich głosek od razu. Wymowa jest wtedy niewyraźna, mało zrozumiała. Należą do niej:

• Seplenienie międzyzębowe- podczas realizacji głosek: s, z, c, dz lub sz, ż/rz, cz, dż lub ś, ź, ć, dź język jest wsuwany między zęby;
• Seplenienie boczne – podczas realizacji głosek: s, z, c, dz lub sz, ż/rz, cz, dż lub ś, ź, ć, dź język jest ułożony niesymetrycznie i strumień powietrza uchodzi prawą bądź lewą stroną;
• Seplenienie proste –  dotyczy głosek: s, z, c, dz lub sz, ż/rz, cz, dż lub ś, ź, ć, dź, mogą one być zastępowane, np. szafka=safka lub śafka; czekolada=cekolada lub ćekolada;
• Lambdacyzm – głoska l realizowana przez j, np. lalka=jajka;
• Gammacyzm – głoska g zastępowana jest głoską t, d, np. głowa=dłowa
• Kappacyzm  – głoskę k zastępuje głoska t, np. ławka=ławta
• Mowa bezdźwięczna – zamiana głosek dźwięcznych na ich bezdźwięczne odpowiedniki lub inne bezdźwięczne głoski, np. p=b; t=d; f= w; s=z np. dom=tom, woda=fota, koza=kosa, żaba=szapa.
• Reranie – nieprawidłowa realizacja głoski r, najczęściej zastępowanie jej poprzez głoskę l oraz j, np. rak=jak.
• Nosowanie – nosowe brzmienie głosek ustnych (wrażenie kataru, zatkanego nosa).

Jąkanie-polega na zaburzeniu koordynacji narządów: oddechowego, artykulacyjnego i fonacyjnego. Obserwuje się wzmożone napięcie mięśni związanych aktem mowy, np. więzadła głosowe zaciskają się, zachodzą jedno na drugie, głos wydobywa się z trudem.

Opóźnienie rozwoju mowy (samoistne lub niesamoistne) – poziom mowy dziecka (zasób słownictwa, artykulacja głosek, tworzenie wypowiedzi itp.) jest obniżony w porównaniu z normą w danym wieku (niesamoistne związane z różnego rodzaju zaburzeniami rozwojowymi oraz niewłaściwym
funkcjonowaniem OUN). Zespół opóźnienia rozwoju mowy czynnej dotyczy zwykle dzieci w wieku 3 lub 4 lat. Dziecko mówi bardzo mało albo wcale.

O opóźnieniu świadczy też mała liczba używanych słów (ubogi słownik), zdań (mało zdań złożonych), nieprawidłowa gramatyka, przedłużający się okres swoistej mowy dziecięcej. Dziecko słyszy dobrze i doskonale rozumie polecenia słowne. Potrafi wymawiać w izolacji niemal wszystkie głoski mowy, nawet czasem w postaci sylab (onomatopeje), ale nie jest w stanie złożyć ich w słowa w należytym tempie. Zespół opóźnienia rozwoju mowy czynnej jest dość często spotykany. Wśród dzieci przedszkolnych występuje w około 3%. 

Podsumowanie

• Rozwój mowy postępuje równolegle z rozwojem motoryki narządów artykulacyjnych.
• Mowa jest swoistego rodzaju sprawnością, której trzeba się uczyć tak samo jak wielu
  innych czynności. Jest to możliwe dzięki dojrzewaniu różnych organów mowy.
• Po urodzeniu żaden nie jest jeszcze gotowy do pełnienia swoich powinności. Mowa powstaje przy skoordynowanej pracy: języka, warg, policzków, gardła, podniebienia, krtani, tchawicy, płuc.
• Aby następował sukcesywny rozwój i koordynacja artykulatorów, potrzebny jest pewien okres oraz aktywne ćwiczenia.
• Rozwój mowy postępuje równolegle z rozwojem motoryki narządów artykulacyjnych.
• Mowa jest swoistego rodzaju sprawnością, której trzeba się uczyć tak samo jak wielu innych czynności. Jest to możliwe dzięki dojrzewaniu różnych organów mowy. Po urodzeniu żaden nie jest jeszcze gotowy do pełnienia swoich powinności. Mowa powstaje przy skoordynowanej pracy: języka, warg, policzków, gardła, podniebienia, krtani, tchawicy, płuc.
• Aby następował sukcesywny rozwój i koordynacja artykulatorów, potrzebny jest
  pewien okres oraz aktywne ćwiczenia.

Wesoły wierszyk do ćwiczeń

Wszystkie dzieci dziś z przedszkola
Zabawiły się wesoło!
Pokazały buźki piękne,
Z których płyną głoski dźwięczne:

a a a
o o o
u u u
e e e
i i i
y y y

Tak! Pokażmy nasze buźki,
Z nich popłyną dźwięków stróżki!
Więc poćwiczmy buźki wraz,
Na wymowę przyszedł czas:

A – szeroko otworzone
O – bardzo jest zdziwione
U – już dziubek naśladuje
E – dźwięcznością im wtóruje
I – uśmiecha się szeroko
Y – puszcza do nas oko;)

Ostatnie tygodnie to czas zmian. Dla Państwa, dorosłych zmieniły się ulice, sklepy, kościoły, praca (lub zagrożenie jej utraty), kontakty z przyjaciółmi i rodziną, dotychczasowe spędzanie czasu wolnego. Dla dzieci? Także. Najmłodsi, mimo pozornego „nicnierobienia”, pozostawania w bezpiecznym środowisku rodzinnym, dostępu do domowych zabawek, także czują, że dużo się zmieniło.

– – – brak zwykłych kontaktów z rówieśnikami – – –
Czyli dotychczasowy świat przedszkolaka. Dla 5,6-latków oznacza to brak kontaktu z pierwszymi przyjaciółmi, brak wspólnych zabaw, podobnego biegania, szaleństw, uczenia się „to moje, a to nasze”. Dla młodszych dzieci, które niedawno zakończyły proces adaptacji przedszkolnej to także duża zmiana.

Jak można wspomóc dzieci:

• wspólne oglądanie dotychczasowych zdjęć z uroczystości przedszkolnych, opowiadanie o kolegach;
• zadawanie dzieciom pytań typu „koło kogo zwykle siedziałeś przy obiedzie?”, „kto lubił budować z klocków?” , „z kim dobrze Ci się bawiło w kuchnię?” itp.;
• jeśli macie Państwo taką możliwość, zorganizujcie dzieciom krótkie (15-20 min) spotkanie on-line (Skype, Messenger, inna platforma komunikacji), podczas którego będą mogły zobaczyć się z ulubioną koleżanką, kolegą. Dobrze do takiej rozmowy przygotować się wcześniej. Można umówić się, że np. będziemy razem budować coś z lego/ zrobimy kalambury/ przebieranki. Dzieciom może być trudno prowadzić taką rozmowę, jaką my sobie wyobrażamy. 🙂

– -brak dotychczasowego rytmu dnia, zabaw w przedszkolach, przestawień, teatrzyków itp.- – 
Choć niektóre z przedszkolaków jeszcze nie wdrożyły się do rytmu dnia przedszkola, to dla większości Państwa dzieci było jasne jak słońce, że „po śniadaniu są zajęcia”, „dziś przyjeżdża Pan Witek”, „a po obiedzie robimy próbę występu dla babć i dziadków”. Każda z grup ma swój własny „plan”, nad którego realizacją czuwają panie nauczycielki i panie pomagające. I choć pierwsze dni „bez przedszkola” to pewnie w odczuciu Państwa i dzieci taki przedłużony weekend… to jednak brak rytmu i planu zaczyna się dawać we znaki.

Jak można wspomóc dzieci:

• postarajcie się przygotować z dziećmi „domowy plan dnia”. W wersji obrazkowej, z rysunkami dzieci będzie ciekawszy. Zaznaczcie dzieciom ramowe godziny wykonywania różnych czynności i starajcie się razem dbać o przestrzeganie tego rytmu. Pamiętajcie, żeby w planie znalazły się takie rzeczy jak np. mycie zębów po posiłku, realizacja zadań przesyłanych przez panie nauczycielki, ale też przyjemne rzeczy;
• wspólna gra, malowanie, wyjście na spacer, czesanie włosów itp. Plan ma za zadanie pokazać dziecku, w którym miejscu dnia jest czas na określone czynności. Dzięki temu dzieciom łatwiej będzie wrócić do przedszkola.
• wiem, że sporo dzieci jest już zniechęcona do wykonywania kolejnych zadań – nie jest to to samo, co ćwiczenia w sali przedszkolnej… Pamiętajcie, że dziecko, tak jak my, może mieć gorszy dzień. Nie zawsze przesłane zadania trzeba z dzieckiem „odrabiać” przy stoliku. Czasem lepiej o pracy rolnika opowiedzieć na podstawie swoich wspomnień z dzieciństwa podczas weekendu, a literkę „F” poćwiczyć podczas robienia ciasta na kopytka. Dużo zależy od Państwa nastawienia i motywacji – dzieci często widząc, że nam dorosłym się nie chce, odkładamy coś ciągle na później, albo traktujemy coś jako „zło konieczne”- zaczynają te rzeczy traktować podobnie;
• wiele teatrów, domów kultury, bibliotek przeniosło swoje działania do sieci. Jeśli Państwa dzieciom brakuje tego typu doznań kulturalno-artystycznych, proszę zajrzeć choćby na  kultura, czytanie.

– – – lęki , niepokoje związane z obecną sytuacją – – –
I u młodszych i u starszych przedszkolaków mogą się pojawić moczenia nocne, lęki w zabawach – odgrywanie choroby, śmierci; płacz, niechęć do wykonywania dotychczasowych aktywności. Dzieci widzą i słyszą dużo więcej, niż nam się wydaje.

Jak można wspomóc dzieci:

• przede wszystkim dawkując im odpowiednie dla ich wieku i poziomu rozwoju informacje. Przedszkolaki nie powinny oglądać pełnych wiadomości naszpikowanych medycznymi terminami z których przebija się strach, panika. Porozmawiajcie ze swoim dzieckiem, co to znaczy zachorować. Niech pozna objawy choroby, ale wyłożone Państwa ustami, a nie telewizyjnych prezenterów; 
• oceń, na jakim etapie wiedzy jest Twoje dziecko; jeśli woli oglądać bajki i tą drogą najłatwiej będzie mu przekazać informacje, obejrzyjcie ją wspólnie aby potem porozmawiać, zadać pytania.

W sieci jest świetna bajka napisana przez p. Dorotę Bródkę pomagająca dzieciom oswoić trudny temat – bajka.

Tą samą bajkę znajdziecie Państwo w wersji inscenizowanej (teatrzyk, animacja) na youtube.

• Nie bójcie się pytać dzieci, jak się czują- czy się boją, złoszczą, smucą. To są naprawdę normalne odczucia i emocje w obecnej sytuacji. Pokażcie dzieciom, że też się czasem smucicie, denerwujecie. Opowiedzcie, jak sobie z tym radzicie. Dzieci w wieku przedszkolnym dopiero uczą się strategii radzenia sobie z trudnymi sytuacjami. 
• Jeśli mają Państwo wrażenie, że lęk lub smutek u dziecka pogłębia się i Wasze dotychczasowe metody zawodzą, najlepiej skorzystać z pomocy psychologa.

                                                                                                  Anna Goryczka- Wąsik

Wspieranie rozwoju mowy dzieci w wieku przedszkolnym zazwyczaj wymaga wkładu wielu osób, w tym rodzica, nauczyciela oraz (w wielu przypadkach) specjalistów. Wychodząc naprzeciw obecnej sytuacji, starajmy się nie zwlekać!

Proponowane zestawy ćwiczeń są uzupełnieniem, inspiracją bądź przykładem zabaw wpływających na rozwój mowy dzieci. Warto zaznaczyć, iż najważniejszą formą nauki jest zabawa. Podstawowym czynnikiem
wpływającym na jakość mowy jest sprawność aparatu mowy, do którego zaliczany jest:

• aparat oddechowy: górny (jama nosowa i gardło)oraz dolny (dolna część krtani,
         tchawica, oskrzela i płuca) oraz bardzo ważny mięsień wdechowy – przepona;
• aparat fonacyjny: krtań (organ chrzęstno-włóknisto-mięśniowy, o kształcie trójściennej
         piramidy; w krtani znajdują się wargi głosowe- głośnia; wytwarzanie dźwięku powstaje
         podczas ich pracy); – aparat artykulacyjny: język, policzki, wargi, podniebienie miękkie
         zakończone języczkiem (organy ruchome), podniebienie twarde, zęby, dziąsła
        (organy nieruchome).

Ćwiczenia fonacyjne
Po opanowaniu prawidłowego toru oddechowego, można przejść do ćwiczeń fonacyjnych. Warto je wykonywać przed lustrem, co pozwoli na kontrolę prawidłowej postawy ciała.

Ćwiczenia fonacyjne, związane są z wydawaniem głosu.

Najważniejsze funkcje ćwiczeń fonacyjnych to:
– uzyskanie poprawnej emisji głosu  (nadrzędny cel),
– kształtowanie prawidłowego napięcia mięśni w obrębie krtani i gardła,
– kształcenie prawidłowego gospodarowania wydychanym,
– wspomaganie prawidłowej artykulacji.

Przykłady ćwiczeń fonacyjnych:

1. Wymawianie samogłosek – stojąc w lekkim rozkroku, należy wykonać pełny wdech, na chwilę wstrzymać powietrze, a następnie wykonać wolny wydech, wymawiając jednocześnie głoskę aaaaaa. Ćwiczenie można powtórzyć kilkakrotnie, wykorzystując inne samogłoski (o, u, e, i, y).
2. Innym wariantem ćwiczenia jest  wymawianie na wydechu połączonych samogłosek: aaaaaaooooooo; aaaaaaoooooooouuuuuu itp.
3. Wymawiamy samogłoski, np. aou, aeo – najpierw cicho, potem głośno. Aby kształcić u dziecka modulowanie siły głosku, można zastosować różną siłę głosu również podczas wypowiadania sylab, wyrazów i zdań. Warto wykorzystać zabawę w „Echo” np. dorosły, potem dziecko woła „Ala!” , a „echo” odpowiada coraz ciszej i ciszej powoli i rytmicznie: Ala-Ala  Ala  Ala  Al…
4. Na wydechu wymawiamy głoskę nosową „m, n”-  mmm… / nnn… Ćwiczenie powtarzamy kilkakrotnie.
5. Innym wariantem jest połączenie spółgłoski „m,n” z samogłoskami:
       – do przedłużonego mmm dodajemy samogłoskę na końcu: mmmaaa, mmmooo itp.,
       – zaczynamy od samogłoski, dalej kontynuując głoską nosową: aaammm, ooommm itp.,
       – samogłoski włączamy w ciąg artykułowanej głoski nosowej: aaammmaaa, ooommmooo,
         eeemmmeee itp. Aby poczuć wibracje, podczas fonowania „m,n”, kładziemy dłoń na czubku głowy.
6. Podczas spokojnego wydechu można nucić znaną melodię na jednej głosce: Aaaaaaaaaa… Ooooooooo… – na przykład na melodię piosenki „Wlazł kotek na plotek”,
7. Można łączyć śpiewanie lub fonowanie głosek (najlepiej samogłosek) wraz z wodzeniem palcem po śladzie/konturach na kartonie.
8. „Śmiechy” – naśladujemy śmiech różnych osób – Baby Jagi (che che che), kobiety (cha cha cha), dziadka (cho cho cho), dziecka (chi chi chi).
9. Naśladujemy odgłosy zwierząt i dźwięków: krowa – „muuu”, kotek – „miau”, koza – „meee”, baran – „beee”, pociąg – „czu – czu – czu”, karetka – „i – u – i – u”, auto – „brum”, można przedłużać dźwięki: szum fal lub szum drzew „szszszsz”, odgłos węża „ssssss” itp. Warto wykorzystać do tego ćwiczenia różne wierszyki, książeczki dla dzieci, np. Dorosły czyta wiersz „Psss…”, prosząc, aby dziecko przy powtarzającym się motywie psss… naśladowało jak najdłużej ten dźwięk, na początku głośniej, potem coraz ciszej.

                              Napompował Oluś 
                              gumowy materac, 
                              lecz nie wcisnął korka. 
                              I co będzie teraz?
                              – psss…, psss…
                              – psss…, psss…

                            Z powietrzem tak bywa:
                            gdy dziurkę znajduje, 
                            to bez pozwolenia
                            z sykiem wylatuje!
                           -Psss…, psss…
                           – psss…, psss…

Wady wymowy u dzieci najczęściej powstają poprzez niską sprawność narządów artykulacyjnych – języka, warg, policzków, podniebienia miękkiego, żuchwy, ich współpracy oraz koordynacji z oddechem.

Niedostateczna sprawność artykulatorów sprawia, że dziecko nie potrafi wykonać precyzyjnych ruchów aby powstała określona głoska, np. „sz”, w efekcie zastępowana jest łatwiejszą „s”, dlatego często słyszymy „safa ”, „cajnik”, „zaba”, „jajka” zamiast „lalka” itp. W związku z tym w procesie wspierania rozwoju mowy dzieci a także podczas pracy logopedycznej ogromną rolę odgrywają ćwiczenia artykulacyjne. Mogą być one prowadzone w formie zabawy już z najmłodszymi dziećmi. Rola nas – dorosłych polega na poprawnej demonstracji i wyjaśnieniu ćwiczenia oraz motywowaniu dziecka i chwalenia go za każdy podjęty wysiłek, nawet jeśli od razu nie ma widocznego efektu.  Czas trwania zabaw i ilość powtórzeń ćwiczeń należy dostosować do dziecka indywidualnie, warto pamiętać, aby nie przedłużać czynności zbytnio, gdyż dziecko szybko się zniechęci.

Zachęcam, aby (chociaż na początku) sprawność narządów mowy ćwiczyć przez lustrem – wraz z kontrolą wzrokową, co ułatwi dziecku lepsze zrozumienie wykonywanych poleceń, ponadto uświadomi sobie ono w jaki sposób pracują poszczególne narządy mowy i nabędzie lepszą kontrolę nad nimi. Serdecznie pozdrawiam, życząc przy tym dobrej zabawy!

Ćwiczenia języka (przykłady):

Warto zwrócić uwagę na to, że kiedy widoczne jest u dziecka wsuwanie języka między zęby (mowa międzyzębowa) – wówczas nie należy wykonywać z nim ćwiczeń (bądź znacznie je ograniczyć), w których język „wychodzi z buzi” poza linię zębów (poprzez to zamiast korygować wadę, będzie ona pogłębiana lub/i utrwalana). Tego typu ćwiczenia oznaczone będą   

• wysuwanie i chowanie języka,
• przesuwanie języka od kącika do kącika ust,
•  unoszenie języka w kierunku górnych siekaczy, unoszenie języka do górnego wałka dziąsłowego – język opiera się na zewnętrznej części górnych zębów lub unosi się i opiera za zębami „stoi prosto jak żołnierz”,
• przeskakiwanie językiem od ząbka do ząbka (liczenie zębów na górze i na dole),
• oblizywanie podniebienia ruchem od górnych siekaczy w głąb jamy ustnej,
• oblizywanie ruchem okrężnym warg
•  oblizywanie zewnętrznej i wewnętrznej strony zębów ruchem okrężnym,
• wypychanie językiem policzków,
• unoszenie czubka języka do górnych i opuszczanie za dolne zęby,
• kląskanie językiem – przyklejanie strony grzbietowej języka, nie tylko samego czubka!
• przyklejanie języka do podniebienia  – i np. liczenie do 5,
• przyklejanie języka do podniebienia  z jednoczesnym zamykaniem i otwieraniem buzi,
• przesuwanie przyklejonego do podniebienia języka na boki,
• wysuwanie szerokiego języka, wysuwanie wąskiego języka,
• spłaszczanie i zwężanie języka [ naprzemiennie język szeroki i wąski],
• przesuwanie poziomo języka pomiędzy kącikami ust bez opierania go na wardze,(podczas ćwiczeń należy zwrócić uwagę, by żuchwa była nieruchoma).

Ćwiczenia warg oraz policzków (przykłady):

• wymawianie na przemian „ a-o” przy maksymalnym oddaleniu od siebie wargi górnej i dolnej,
• oddalanie od siebie kącików ust – wymawianie „ iii”,
• zbliżanie do siebie kącików ust – wymawianie „ uuu”,
• naprzemienne wymawianie „ i – u”,
• cmokanie,
• parskanie (wprawianie warg w drganie),
• masaż warg zębami (górnymi dolnej wargi  i odwrotnie),
• wysuwanie warg w „ ryjek”, cofanie w „uśmiech”,
• wysuwanie warg w przód, następnie przesuwanie warg w prawo, w lewo,
• wysuwanie warg w przód, następnie krążenie wysuniętymi wargami,
• utrzymanie słomki między nosem a górną wargą,
• naśladowanie min: wesołej – płaskie wargi rozciągnięte w uśmiechu, uśmiech szeroki z widocznymi zębami, smutnej: podkówka z warg, obrażonej: wargi nadęte, zdenerwowanej: wargi wąskie,
• wysuwanie warg do przodu i otwieranie jak u ryb,
• unoszenie górnej wargi i wyszczerzanie zębów jak zły pies,
• wciąganie ust w głąb jamy ustnej,
• nabieranie dużo powietrza i zatrzymanie w wydętych policzkach; na hasło „balon pękł”- przekłuwanie palcami balonika, słychać odgłos spuszczanego powietrza „sss”,
• nadymanie jednego policzka i przenoszenie powietrza do drugiego przy zaciśniętych wargach,
• wciąganie policzków.

Ćwiczenia żuchwy –szczęki dolnej (przykłady):

• szerokie otwieranie ust, jak przy wymawianiu głoski „a”, zęby są widoczne dzięki rozchylonym wargom,
• wysuwnie żuchwy, zakładanie i poruszanie dolnymi zębami po górnej wardze. Cofanie żuchwy, zakładanie i poruszanie górnymi zębami po dolnej wardze i brodzie,
• naśladowanie przeżuwania jak krowa,
• żucie gumy lub naśladowanie żucia,
• ziewanie – ćwiczenie rozluźniające staw,
• wykonywanie kółek żuchwą – raz w prawo, raz w lewo,
• przy otwartej buzi przesuwanie dolnej szczęki rytmicznie na boki, najpierw powoli, a potem coraz szybciej.
• poruszanie żuchwą we wszystkich kierunkach, podobnie jak wykonują to małpy,
• wysuwanie dolnej szczęki do przodu i cofanie jej.

Ćwiczenia podniebienia miękkiego (przykłady):

• ziewanie przy nisko opuszczonej szczęce dolnej,
•  chrapanie na wdechu i wydechu,
• głębokie oddychanie przez usta przy zatkanym nosie i odwrotnie,
• wymawianie połączeń głosek tylnojęzykowych zwartych z samogłoskami, np. ga, go, ge, gu, gy, gi, gą, gę, ka, ko, ke, ky, ki, ku, ak, ok, ek, ik, yk, uk…
• nabieranie powietrza nosem i zatrzymanie w jamie ustnej, policzki nadęte,
• naśladowanie odgłosu gęsi (gęganie),
• kaszlenie z językiem wysuniętym na zewnątrz jamy ustnej,
• dmuchanie w bańki mydlane i inne.

Człowiek, zanim nauczy się mówić, już umie słuchać. Słuch na ogromny wpływ na rozwój mowy. W wielu przypadkach zaburzenia funkcji słuchowych (słuchu fizjologicznego, fonemowego lub fonetycznego, uwagi słuchowej) warunkują opóźniony rozwój mowy lub wszelakiego rodzaju wady wymowy. Dlatego też w tych przypadkach praca logopedyczna w największej mierze opiera się na odpowiednio dobranej terapii słuchu. Warto podkreślić, że ćwiczenia słuchowe są integralną częścią każdej profilaktyki i terapii logopedycznej.

Głównymi celami ćwiczeń słuchowych są:
– koncentracja uwagi na sygnałach dźwiękowych,
– rozróżnianie dźwięków otaczającego świata,
– łączenie dźwięków z określonymi sytuacjami, przedmiotami oraz zjawiskami,
– określanie podstawowych cech dźwięków: wysokości, natężenia, długości, barwy,
– rozróżnianie cech prozodycznych języka: akcentu, intonacji, tempa mowy, iloczasu, natężenia głosu,
– rozróżnianie poszczególnych głosek i ich realizacji.

Rodzaje ćwiczeń słuchowych:

• słuchu fizjologicznego-fizycznego (rozumianego jako zdolność odbioru, analizy i syntezy wszystkich zjawisk akustycznych; wyróżnić tu można również ćwiczenia uwagi i koncentracji słuchowej),
• słuchu fonemowego (rozumianego jako zdolność do kwalifikowania wyróżnionych z potoku mowy głosek, inaczej klasyfikacja fonemów; fonem jest najmniejszą jednostką fonetyczną języka. Realizacją fonemu jest głoska. Mowę rozumiemy dzięki funkcjonowaniu słuchu fonemowego),
• słuchu fonetycznego – zdolność odróżniania poszczególnych głosek i zjawisk prozodycznych (intonacja, akcent, rytm mowy).

Najpierw odnosimy się do dźwięków otaczających dziecko, stopniowo przechodząc do dźwięków mowy (głosek, sylab, wyrazów). Na początku koncentrujemy się na słuchu fizycznym, stopniowo przechodząc do słuchu fonemowego i fonetycznego. Należy pamiętać, że my – dorośli- mamy duży wpływ na rozwój mowy dziecka, my stanowimy często podstawowy i pierwszy wzorzec słuchowy dziecka.

Przykładowe ćwiczenia słuchowe:

1. Ćwiczenia słuchu fizjologicznego; percepcji słuchowej, uwagi i koncentracji słuchowej:

• wsłuchiwanie się w ciszę,
• wysłuchiwanie i różnicowanie dźwięków: odgłosy przyrody (śpiew ptaków, szum drzew, padający deszcz i inne), odgłosy z domu (dźwięk odkurzacza, pralki, nalewanie wody, otwieranie drzwi kluczami, darcie papieru, dzwonek telefonu i inne), odgłosy zwierząt (miauczenie, szczekanie i inne) – z najbliższego otoczenia dziecka (zza okna) lub nagrań oraz stron internetowych,
• lokalizacja dźwięków i ich źródeł,
• wskazywanie kierunku z którego dochodzi dźwięk,
• wysłuchiwanie dźwięków identycznych,
• rozpoznawanie odgłosów wydawanych przez upadające lub uderzane o siebie przedmioty (drewienka, kamienie),
• zabawa w wykonywanie poleceń – od prostych po złożone,
• wytwarzanie dźwięków z użyciem różnych przedmiotów (piłka, rolka po papierze toaletowym, drewniana łyżka, pokrywka od garnka, miska) – jak największa ilość dźwięków z użyciem jednego przedmiotu,
• odtwarzanie usłyszanych dźwięków, rytmu, odgłosów z pamięci.

2. Ćwiczenia słuchu fonemowego (dla dzieci starszych):

• • różnicowanie głosek znacznie się od siebie różniących, na przykład „ a-p”,
  • różnicowanie głosek podobnych, na przykład „s-sz”,
  • różnicowanie głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych, na przykład „w-f”, „b-p”, „d-t”,
  • różnicowanie szeregów głosek: ś-s-sz; ź-z,ż/rz;ć-c-cz;dź-dz-dż,
  • analiza i synteza słuchowa – jako dalszy etap rozwoju słuchu fonemowego: analiza słuchowa – umiejętność wyróżniania z wypowiedzi: zdań, w zdaniach – wyrazów, w wyrazach sylab lub głosek (kolejno analiza zdaniowa, wyrazowa, sylabowa, głoskowa), synteza słuchowa – umiejętność scalania głosek, sylab, wyrazów, zdań w określone układy słuchowe.

Ćwiczenia:

• wyodrębnianie sylab (ich ilości poprzez tupanie, klaskanie),
• wyodrębnianie głosek w wyrazach (najpierw na początku – w nagłosie, potem na końcu – w wygłosie, następnie w środku – w śródgłosie),
• wskazywanie wyrazów zawierających określone sylaby, głoski,
• podział wyrazu na sylaby lub głoski,
• składanie wyrazów z sylab lub głosek,
• rysowanie przedmiotów zaczynających się (kończących, lub mających w środku) na daną głoskę,
• dobieranie rymów,
• dobieranie w pary wyrazów, które różnią się tylko jedną głoską (koza- kosa, mama- dama),
• rozpoznawanie obrazków zaczynających się od tej samej sylaby (sarna, samochód, samolot),
• rozpoznawanie obrazków kończących się tą samą sylabą (tama, mama, rama, duma). i inne.

3. Ćwiczenia słuchu fonetycznego:

– odróżnianie różnych wymówień tej samej głoski, na przykład zabawa w chorego węża – gdy wąż jest chory źle się czuje i boli go buzia, brzydko syczy (demonstrujemy błędne „s” – boczne), a kiedy jest zdrowy, ładnie syczy (demonstrujemy prawidłową głoskę) – dziecko rozpoznaje i sygnalizuje kiedy wąż jest chory.

Wspomaganie rozwoju mowy dziecka z wykorzystaniem ćwiczeń rytmizujących 

Ćwiczenia rytmizujące oprócz dostarczania radości, doskonale kształcą motorykę (makroruchy – ruchy całego ciała), wyrabiają orientację w schemacie ciała i przestrzeni, równocześnie wspierają narządy oddechowe, fonacyjne i artykulacyjne w ich funkcji ruchowej. Rytmika dodatkowo kształci słuch muzyczny, wrażliwość na muzykę i bodźce dźwiękowe, wyobraźnię dźwiękową oraz poczucie rytmu.

Rytmika „nie stanowi samoistnie alternatywy postępowania terapeutycznego, ale uzupełnia i wzmacnia ten proces”, dlatego też jest ona nie tylko doskonałym uzupełnieniem terapii logopedycznej, ale także stanowi integralną część codziennej pracy z dziećmi/dzieckiem. Warto zwrócić uwagę na logorytmikę, która idealnie łączy się i pasuje do tej grupy, łączy ona bowiem ruch i słowo.

LOGORYTMIKA= LOGOPEDIA +RYTMIKA

Logorytmika to:

• połączenie ruchu, muzyki i języka,
• kształcenie percepcji dźwięków,
• budowanie, kształcenie i/lub doskonalenie funkcji ruchowych i słuchowych,
• likwidacja bądź minimalizacja zaburzeń powodujących nieharmonijny rozwój mowy,
• praca z: rytmem, tempem, wysokością dźwięku, dynamiką – cechy wspólne dla muzyki i mowy.

„Ludzka mowa i dźwięk mają bowiem cechy wspólne: tempo, artykulację, dynamikę, barwę, rytm i melodię. Percepcja tych elementów dzieła muzycznego i przekładanie na język ruchu ułatwiają w konsekwencji ich realizację werbalną. Puls muzyczny, rytm wprowadzają do ćwiczeń logopedycznych rytmiczny porządek związany z koniecznością wypowiedzenia wyrazów, sylab czy onomatopei w określonym czasie muzycznym. Takie ćwiczenia mobilizują aparat artykulacyjny, uczą samokontroli i precyzji, umiejętności wzajemnego słuchania.

Bardzo ważne miejsce w terapii logopedycznej zajmuje też śpiew. Podczas śpiewu uruchamiamy fonację, artykulację, pracujemy nad oddechem, ćwiczymy płynność mowy, która podporządkowana jest w tym przypadku przebiegowi rytmicznemu i melodycznemu. Śpiewając, poznajemy nasz głos, odkrywamy jego możliwości, kontrolujemy wysokość dźwięku, rytm, tempo, dynamikę”.

Przykładowe ćwiczenia:

  1. Ćwiczenia techniki ruchu (motoryczne):

    Ćwiczenia chodu i biegu, podskoki i przeskoki:

• marsz z unoszeniem kolan do góry,
• marsz z klaskaniem w dłonie,
• chód na palcach, na piętach bądź na całych stopach (mocno tupiąc),
• marsz w umiarkowanym tempie, z akcentem rytmicznym
• marsz wzdłuż skakanki lub liny,
• bieg w miejscu,
• bieg slalomem,
• podskoki w miejscu,
• przeskoki obunóż nad skakanką leżącą na podłodze,
• przeskoki z prawej na lewą stronę nad skakanką,
• „pajacyki”,
• przeskoki obunóż, jednonóż i naprzemiennie do określonego miejsca, i inne.

      Napinanie i rozluźnianie określonych partii mięśni:

• chodzenie w rytm muzyki, gdy dźwięk umilknie – stanie na baczność,
• stanie w rozkroku – na umówiony sygnał – rozluźnianie określonych części ciała po kolei (dłonie, ręce, potem głowa, tułów, nogi),
• siad skulny – na umówiony sygnał – mocne oplecenie rękoma nóg i chowanie głowy, na kolejny – rozluźnienie.

     Kształcenie umiejętności poruszania się w przestrzeni: 

• wybór dowolnego miejsca w pomieszczeniu, podczas muzyki (słyszanego dźwięku), swobodny marsz – kiedy nastaje cisza – siad w wybranym miejscu,
• swobodne poruszanie się po podłodze, na umówione hasło – zatrzymanie się, obrót i dalsze swobodne poruszanie się,
• dla starszych dzieci: swobodne poruszanie się po podłodze – na umówione hasło
• zatrzymanie, powtórzenie swojej figury (koło, kwadrat, trójkąt) i chodzenie po obwodzie i inne.

2. Ćwiczenia wrażliwości i pamięci słuchowej:

• wskazywanie źródła dźwięku (przy zamkniętych oczach),
• różnicowanie cech dźwięku (nisko – wysoko, szybko – wolno, cicho – głośno),
• powtarzanie usłyszanego rytmu,
• tworzenie własnych melodii,
• śpiewanie piosenek,
• improwizacje przy muzyce,
• dyktando muzyczne (usłyszane dźwięki „zapisywane” w formie symbolicznej i inne,
• poruszanie się (chodzenie, bieganie, skakanie) w rytm muzyki, właściwe reagowanie na umówiony sygnał.

3. Ćwiczenia łączące muzykę/dźwięk i tekst (onomatopeje) – ćwiczenia ruchowo – słowne, które są podstawą logorytmiki:

• wykorzystanie utworów z naciskiem na rytm oraz dźwięki wydawane przez przedmiot znany dziecku, tym przypadku zegar. Można posłużyć się utworem Leroya Andersona „Syncopated clock”. Należy najpierw omówić i przećwiczyć dźwięki zegara, np.bim bam, tik-tak, cyk, ku-ku. Innym przykładem może być utwór wyżej wymienionego autora pod tytułem„The Waltzing Cat”.Uprzednio warto przećwiczyć z dzieckiem odgłosy wydawane przez kota: miau,mrru, mrau, mrrr.
• chodzenie w rytmie wiersza „Idzie Grześ” J. Tuwima, naśladowanie ruchem fabuły – niesienie ciężkiego worka, dziecko chodzi powoli, pochylone, stopniowo wyprostowuje się, idzie szybciej bo worek jest lekki, wysypał się piasek, itp.  Można wykorzystać inne utwory podanego autora, choćby „Lokomotywa”, „Ptasie radio”.

             Idzie Grześ
             Przez wieś,
             Worek piasku niesie,
             A przez dziurkę
             Piasek ciurkiem
             Sypie się za Grzesiem.

           Idzie Grześ
           Przez wieś,
           Worek piasku niesie,
           A przez dziurkę
           Piasek ciurkiem
           Sypie się za Grzesiem…
           I tak dalej… i tak dalej…

• chodzenie w rytmie marsza i w tym rytmie wymawianie podawanych imion, np.: O-la, Zo-sia, Ku-ba, itd., następnie rytmiczne wymawianie z równoczesnym wyklaskiwaniem,
• zabawy Klanzy – http://klanza.org.pl/ – strona z opisem metody i kilkoma filmami prezentującymi możliwości i przykłady zabaw z wykorzystaniem Klanzy,
• zabawa „Na łące”- dziecko ustala z rodzicem sygnały i ruch dla: świerszcza, żaby i pszczoły, każda grupa jest wywoływana do poruszania się i wydawania odgłosów określonym akompaniamentem (klaśnięcie-świerszcz i głos: cyk, cyk…, uderzenie w podłogę lub miskę- skacze żaba i wydaje dźwięk: kum, kum,rech, rech, rech…, uderzenie w pokrywkę od garnka- pszczoła, dźwięk: bzzz, bzzz…),
• zabawa „Pociąg”: opowieść o dźwiękach wydawanych przez pociąg (gdy rusza – sz-sz-sz, gdy jest rozpędzony, – cz-cz-cz, gdy hamuje – psssss, gdy przejeżdża przez tunel – bu-bu-bu), powtórzenie przez dziecko wszystkich dźwięków.

4. Improwizacje ruchowe i zabawy naśladowcze (do powtórzenia przez domowników):

• „Figurki” – podczas muzyki, dźwięków swobodne poruszanie się po podłodze, na umówiony sygnał –pokazanie dowolnego ruchu lub ustawienie się dowolnie – domownicy powtarzają,
• „Lustro” – improwizacja ruchowa przy akompaniamencie lub w ciszy,
• „Malowanie pędzlem” – swobodne poruszanie się po pomieszczeniu, na umówiony sygnał „malowanie” ścian pędzlem na niby,
• „Pianista” – „granie” na pianinie rękoma ułożonymi na krawędzi stołu,
• swobodny taniec postaci do muzyki z wybranej bajki, linki do stron z muzyką z wybranych bajek:
            – „Kraina lodu”:
            – „Barbie Księżniczka i piosenkarka”
            – „Krółl Lew – hakuna matata”
            – „Pszczółka Maja”
            – „Gumisie” Piosenka tytułowa
            – „Smefry” Piosenka tytułowa  

Oddech jest podstawą prawidłowej wymowy, dlatego też pierwszym zagadnieniem jakie wspólnie podejmiemy, będzie zwrócenie uwagi na sposób oddychania przez dzieci oraz to, w jaki sposób radzą sobie z wykonywaniem ćwiczeń oddechowych. Niezwykle istotne jest zachowanie toru nosowo – ustnego, czyli wdech powietrza nosem (przy braku infekcji i tym samym niedrożności nosa) i wydech ustami, rozróżnienie fazy wdechowej i wydechowej przez dziecko oraz wydłużanie fazy wydechowej (gdyż artykulacja odbywa się na wydechu).

Rodzic może również zaobserwować sposób oddychania dziecka podczas odpoczynku lub snu. Przedstawione ćwiczenia są propozycją do wykorzystania podczas różnorodnych sposobów spędzania czasu w domu, mogą być modyfikowane i zmieniane w miarę możliwości, zainteresowań i umiejętności dzieci i rodziców.

Najważniejszą zasadą jest: nabranie powietrza nosem i wydech ustami:

1. Podczas leżenia na płaskiej powierzchni, kładziemy dziecku na brzuszku maskotkę, dziecko nabiera powietrza nosem – „wlewa do brzucha” – miś się unosi oraz wypuszcza ustami– miś opada wraz z brzuszkiem.
2. Dmuchanie w kulki z waty, piłki styropianowe, kolorowe piórka, skrawki papieru bądź chusteczek itp.
3. Dmuchanie w papierowe elementy zawieszone na nitkach lub sznurkach.
4. Dmuchanie baniek mydlanych.
5. Dmuchanie przez słomkę: w wodę umieszczoną w kubeczku „Burza na morzu” , w krople farby na kartonie, „malowanie pianą”, dmuchanie w piórka itp.
6. Dmuchanie na świecę aby nie zgasić płomienia, na ciepłą zupę, w wiatraki.
7. Wąchanie kwiatów, perfum, kolorowych mydeł itp.
8. Można zorganizować (z użyciem słomki lub bez niej) wyścigi samochodów z papieru, kulek z waty lub cokolwiek innego na co pozwala wyobraźnia dziecka i rodzica).
9. Zasysanie elementów słomką i przenoszenie w określone miejsce. Można zaproponować dziecku różnicowanie siły wydechu: krótko-długo, lekko-mocno dzięki czemu zaobserwuje ono zmienne efekty funkcji oddechowej zgodnie z długością i siłą wydechu.

Zachęcamy tatusiów i mamy do „odkrywania” przyjemności płynącej z czytania książek . 
Wspólne czytanie książek powinno być czasem rozrywki, spotkań, komunikacji, a przede wszystkim tworzenia wspólnej więzi z dzieckiem. Często dzieci „wyłączają się”, kiedy im się czyta, podobnie jak wtedy, gdy oglądają telewizję. Dzieje się tak, ponieważ nie oczekuje się od nich żadnej aktywności.

Kto wybiera?
Pozwólcie swoim dzieciom dokonać wyboru. Nie bądźcie znudzeni czytaniem na okrągło tej samej książki. To dzieciom pomaga zapamiętać akcję, postacie, a także da im poczucie bezpieczeństwa.

Co trzeba mieć na uwadze dobierając literaturę dla dziecka?
– indywidualne zainteresowania czytelnicze dziecka;
– bliski kontakt dziecka z osobą, która czyta tekst;
– miła atmosfera podczas czytania- barwne ilustracje.

Co możesz zrobić, aby dziecko się zaangażowało?
– czytaj zrozumiale, wyraźnie, ze zmienną intonacją głosową;
– zadawaj pytania to przeczytanego tekstu.

• Wygodne ubranie umożliwiające swobodną zabawę; 
• Buty na zmianę- wciągane, na rzep lub zatrzaski  aby dziecko mogło je  samo założyć; 
• Szczoteczka do zębów i kubek – podpisane lub tak oznaczone aby dziecko mogło rozpoznać; 
• Strój na zajęcia ruchowe – w podpisanym woreczku; 
• Ubranie na zmianę – w szafce w szatni; 
• Poduszka, piżamka – podpisane (grupa Krasnale, Biedronki);